Ze względu na dużą ilość celtyckich bóstw i zawikłane konotacje między nimi, naukowcom do tej pory nie udało się odtworzyć dokładnego panteonu starożytnych bogów. Większość przekazów zawdzięcza się greckim i rzymskim historykom (w tym również Cezarowi) oraz późniejszym, bo średniowiecznym przekazom, które były zniekształcane przez religię chrześcijańską.

Początkowo Celtowie za najważniejsze ciało niebieskie uważali księżyc. W naturalny sposób cykl księżycowy kojarzony był z cyklicznymi, kobiecymi okresami płodności. Dlatego kobiety - silniej niż mężczyźni - powiązane z księżycem szczyciły się szacunkiem i wysoką pozycją w społeczeństwie Celtów.

Nic dziwnego więc, że początkowo najważniejsze bóstwa posiadały płeć żeńską. Tak było w wypadku matron odzwierciedlających pradawną Matkę - Ziemię. Ich celtycka nazwa brzmi mathair. Dokładne imiona matron były związane z miejscami kultu. Znane są Matrones Dervonnae z Dervo koło Mediolanu, Matrones Trevare z Treveri koło Cleves, Matrones Nemausicae z Nimes, Matrones Masanae z Mersen koło Maastrichu, Matrones Eburnicae z dawnego Eburacum (obecny Lyon). Występują również inne nazwy, takie jak: Matres Mediotauchte - Matrony Śródmieścia lub Matres Ollotoutis - Matrony Całego Ludu. Boginie te przedstawiano zazwyczaj jako trzy dojrzałe kobiety karmiące niemowlęta lub trzymające rogi obfitości bądź kosze owoców. W jasny sposób wiążę sie to z symboliką płodności i dobrobytu. Kult matron był bardzo rozpowszechniony w całym celtyckim świecie.

Innym, niezwykle ważnym i pradawnym bóstwem była Epona, co znaczy klacz. Przedstawiana była jako kobieta siedząca na koniu lub wiodąca dwa konie. Najczęściej ubrana była w długą szatę z rękawami, na głowie zaś miała rodzaj zwoju. Rzadziej spotyka się jej nagie przedstawienia. Powszechnie spotyka się Eponę trzymającą w dłoni gałąź, zapewne jest to gałąź jabłoni. Czasami występuje w pozycji siedziącej. Wtedy towarzyszą jaj wszelki atrybuty matron.



Bogini ta była szczególnie czczona przez Celtów, o czym świadczą jej liczne przedstawienia na całym obszarze występowania osadnictwa celtyckiego. Jej podobizny najczęściej występowały jednak na obszarze Galii, co może świadczyć o tym, że początkowo była bóstwem plemiennym a jej kult rozpowszechnił się. Wyróżnia się około 30 plemiennych wcieleń Epony. Do nich należy choćby Rosmerta. Znaczenie jej imienia nie jest jasne do końca. Smer w języku celtyckim znaczy przypominać albo przewidywać. Ale smert kojarzy się już ze słowiańską śmiercią, co ujawniałoby również drugą stronę bogini płodności. Innym wcieleniem Epony była Nehalennia - Niewzywana, której imienia nie należy wzywać.

Kapłanki bóstw kobiecych brały udział w okrutnych rytuałach, co poświadcza, iż boginie zwiaązane były nie tylko z tworzeniem ale i niszczeniem.

Strabon, któremu zawdzięcza się wiele przekazów pisze: (...)i szły za nimi wróżbitki, które przepowiadały przyszłość. Te kapłanki o białych włosach, biało odziane, nosiły płaszcze wełniane, spięte agrafami i pasem z miedzi. Szły boso z mieczem w dłoni, przed więźniami. Po ozdobieniu ich wieńcami prowadziły ich do basenu, który mogłzawierać 20 amfor, tam wchodziły po schodkach, podnosiły każdego więźnia aż na brzeg basenu, podcinały mu gardło i według tego, jak ściekała krew - wróżyły.

W mitologii iryjskiej ważnym imieniem jest Danu. To bogini, która stała się matką generacji bóst nazywanych Tuatha De Danann (Plemię Bogini Danu). Jest ona jednocześnie uosobieniem urodzaju i żyzności oraz śmierci i zniszczenia. Należy ona również do najstarszych bóstw celtyckich. Wielu badaczy uważa, że składano jej ofiary z ludzi.

Bogowie często przybierali kształty zwierząt - totemów. Na przykład wspominana wcześniej Epona związana była z ogierem lub klaczą, Artaois - z niedźwiedziem, Mercurio Moccos i Arduina - z dzikiem, Cernunnos - z jeleniem. Zwierzęce totemy pojawiły się jeszcze przed wyższym zorganizowaniem religii celtyckiej i przez wieki kojarzyły się z bóstwami antropomorficznymi lub pełniły rolę ich atrybutów.



Z czasem religia celtycka zwróciła się ku bóstwom solarnym związanym bardziej z pierwiastkiem męskim, co związane było z przemianą organizacjii społecznej na patriarchalną. Bóstwem plenmienia stał się bóg męski, któremu towarzyszyła bogini będąca zazwyczaj jakimś wcieleniem Epony. Każde plemię posiadało boga. Niektórzy z nich zyskiwali większe znaczenie i ich kult rozprzesztrzeniał się. Skutkiem tego są duże trudności w zarysowaniu konkretnego panteonu jednak wymienić można trzech najważniejszych bogów: Taranisa, Esusa i Teutatesa. Pierwszy z nich władał gromem niebieskim i przez Juliusza Cezara utożsamiany był z Zeusem. Jego atrybutem jest potężny młot, co z kolei nasuwa skojarzenie z germańskim Thorem.

Jeden z badaczy kultury celtyckiej - H. Hubert uważa, że Taranis był ojcem bogów. Występuje on też pod imieniem Sucellos wraz ze swoją żoną Nautosveltą. Taranis obdarzony był oprócz tego wieloma epitetami, takimi jak: Najwyższy (Uxellimus), Ten, Co Zadaje Potężny Cios (Bussumaus) oraz Bóg Dębu (Baginatis).

Drugim z trzech wielkich bogów był Esus. Na jednym z jego przedstawień, znalezionym pod katedrą Notre - Dame w Paryżu widoczny jest jako drwal ścinający drzewo, prawdopodobnie poświęcony był mu dzik. Wiadomo o nim niewiele więcej.

Trzecim był Teutates, którego imię znaczy Cały Lud. Najprawdopodobniej był bogiem jedności plemiennej. Niektórzy badacze uważają, że Teutates był najważniejszym bogiem panteonu galijskiego, którego imienia własnego nie wymawiano, być może z powodu jakiegoś tabu.

Bogiem, któremu Celtowie zawdzięczają sakralne pismo ogam był Ogmios, inaczej nazywany też Ogma lub Ogme. Uosabiał on siłę, jednak nie tą fizyczną lecz raczej potęgę wymowy. Ogmiosa wyobrażano jako brodacza, do języka którego złotymi łańcuchami przytwierdzeni byli za uszy ludzie lub głowy ludzkie.

Bardziej złożonym bóstwem był Belenos lub Borvo , który miał zdolność leczenia wszelkich chorób za pomocą gorących źródeł. Badacze do tej pory nie są zgodni co do znaczenia jego przydomku Toutiorix. Może on oznaczać Uzdrowiciel, co przekładałoby się na funkcję boga lub Król Całego Ludu.

W przekazach iryjskich spotyka się dwie generacje bóstw. Pierwsza to bogowie pierwotnie zamieszkujący Wyspę, jej prawdziwi władcy, druga to bóstwa związane z przybyciem celtyckich najeźców. Pierwsza generacja to Fomoraig, mityczni przodkowie Celtów, w starych legendach znani jako Fin Bolg, czyli Ludzie Bolg. Początkowo bóstwa te uosabiały twórcze siły przyrody. Jednak z czasem, pokonani przez nowe siły, stali się uosobieniem zła, świata podziemnego i śmierci. Nazwa Fomoraig oznaczać może podmorskich gigantów.

Do generacji tej należeli: Balor - cyklop, który miał zdolność niszczenia wszystkiego, na czym spoczęło jego spojrzenie, a do podniesienia jego powieki potrzeba było czterech ludzi; Elatha - ojciec Bresa i Ogmy, prawdopodobnie bóg wiedzy; Bres, którego nowa generacja wybrałą w pewnym czasie na swego króla, co ma symbolizować okresowy triumf ciemności nad światłem; Indech - syn bogini Domnann, królowej świata podziemnego; Tethra - mąż bogini wojny, władca umarłych; Net - bóg wojny, dziedek Balora i mąż Nemy, bogini wojny.



Drugą generacją byli Tuatha De Danann - Plemię Bogini Danu, występują też pod nazwą Fir Dea - Ludzie Bogini lub Tuatha Dea - Plemię Bogini. W wyniku pewnych przemian, Tuatha De Danann stali się bogami wojującymi. W przekazach, jakie dotrwały do wspólczesności mamy do czynienia ze znacznie uczłowieczonymi bóstwami, jednak zachowali oni swoje nadrzyrodzone moce, takie jak niezwykła moc i nieśmiertelność. Najwyższe stanowisko piastowała oczywiście matka rodu. Danu była zrówno boginią urodzaju, jak i świata podziemnego. Składano jej najprawdopodobniej ofiary z ludzi.

Na wysokiej pozycji stał też Dagda - Dobry Bóg lub Dobra Ręka (w znaczeniu zręczna). Znany jest też pod imionami takimi jak Cera (Stwórca) i Ruaidh Rofhessa (Czerwonowłosy Doskonałej Wiedzy). Był bogiem druidów, uosobieniem doskonałości i tajemnej , doskonałej wiedzy. Posiadał kocioł, którego zawartość nigdy się nie wyczerpywała, dwa wieprze, z których jeden był zawsze żywy a drugi gotowy do spożycia i drzewa zawsze obsypane owocami. Świadczyć to musi, że był również bóstwem obfitości. Dodatkowo był właścicielem magicznego kija lub maczugi, którą zabijał, ale jednocześnie odradzał zabitego. Niektórzy badacze identyfikują tego boga z iryjskim Cromm Cruaich, co oznacza Głowa Grobowca lub Głowa Skrwawiona. Podczas święta Samhain ofiarowywano mu co trzeciego syna, zraszając krwią ołtarz i zakopująć poćwiartowane członki dzieci w różnych częściach pól w celu zagwarantowania urodzaju.

Synem Dagdy był detronizujący go Oegnus. Panował on nad wszystkim, co rośnie, nad urodzajem. Razem z bóstwami Mider, Badb i Morrigan chronił ziarno, mleko oraz owoce należące do Tuatha De Danann przed zniszczeniem przez Fomoraigów.

Nuada nazwany został Argentlam - Srebrnoręki, ponieważ rękę straconą w bitwie pod Mag Tured zastąpiono srebrną protezą. Był bóstwem światła i rozwoju, walczącym przeciwko siłom zła. Uważa się, że początkowo był bóstwem wody.

Manannan, syn Lera (brytyjskiego Llyra) był bogiem morza symbolizowanym przez fale, władcą iryjskiego raju i Plemienia Bogini. Miał nadnaturalną moc stawać się niewidzialnym i nieśmiertelnym.

Typowym bogiem - herosem był Lug. Posługiwał się jedynie jedną ręką, mimo to dzielnie pomagał Ludziom Bogini w walce z Fir Bolg. Występuje w mitach równiez jako twórca kultury - Mistrz Wszech Sztuk (Samildanach). Nuada zrzekł się na jego korzyść tronu. Święto ku jego czci obchodzono w Lyonie (Lugdunum, czyli w mieści Luga) w wigilię 1 sierpnia. Święto to nosiło nazwę Lugnasad (święto lub wesele Luga).

Dian Cecht - bóg medycyny, po bitwie pod Mag Tured leczył rannych przy źródle zdrowia, był również jednym z licznych bóstw gorących źródeł, jak Borvo.

Goibniu to bóg - kowal, obdarzony wiedzą tajemną i uzdolnieniami magicznymi, co uznawane było przez Celtów za dziedzinę właściwą kowalom właśnie. Głównym zadaniem tego boga było wykuwanie broni dla innych bóstw i przygotowywanie biesiad.

Niezwykle ciekawa i ważna jest trójca bogiń wojny: Morrigan, Neman i Macha. Wszystkie trzy symbolizaowała Badb, wyobrażana jako złowróżbny kruk pola bitwy. Podobno każdy wojownik, któremu podczas walki na ramieniu usiadł kruk, miał zginąć tego dnia.

Takiego uporządkowania panteonu dokonano jeszcze w 1911 r. Do dziedziny tej trudno jest jednak wnieść coś nowego, ponieważ sama mitologia jest bardzo niekonsekwentna i zawiła. Bardzo często spotyka się sytuację, gdy bogini jest np. wlasną córka a boski małżonek jest jednocześnie wnukiem. Być może wszystkie te niejasności wpływają na atrakcyjność celtyckiej mitologii.


źródło - http://www.magia.gildia.pl/osoby/thea

Ostatnio edytowany przez Emrys (2012-01-20 16:57:45)